Οι αναβαθμίδες, οι κοινές πεζούλες, συνιστούν την σημαντικότερη μεγάλου μεγέθους ανθρώπινη παρέμβαση στο τοπίο των νησιών του Αιγαίου από καταβολής πολιτισμού. Έχοντας χρησιμοποιηθεί για αιώνες ή και χιλιετίες ως το αποτελεσματικότερο εργαλείο διαχείρισης της γης, η υποδομή αυτή όχι μόνον έκανε δυνατή και διαχρονικά βιώσιμη την παραγωγική διαδικασία, πρωταρχικό σκοπό, άλλωστε, για τον οποίον είχε δημιουργηθεί, αλλά και παράλληλα έδρασε προσδίδοντας στα φυσικά οικοσυστήματα ικανότητα προσαρμογής στις όποιες κλιματικές και άλλες περιβαλλοντικές αλλαγές (Πετανίδου 2011, 2015).
Πράγματι, μέχρι την δεκαετία του 1960 περίπου, οι αναβαθμίδες αποτελούσαν το μοναδικό, σχεδόν, δίκτυο υποστήριξης του πρωτογενούς παραγωγικού μοντέλου των νησιών (γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία), δίνοντας ταυτόχρονα δυνατότητες διαχρονικής ανάπτυξης σημαντικών κοινωνικο‐πολιτισμικών χαρακτηριστικών, τόσο υλικών (λαξευμένο και δομημένο τοπίο), όσο και άυλων (ποικιλίες καλλιεργούμενων φυτών, μέθοδοι καλλιέργειας, ήθη και έθιμα, ιδιωματικό λεκτικό). Ταυτόχρονα, και χωρίς αυτό να αποτελεί εξαρχής στόχο, οι αναβαθμίδες υποστήριξαν την διαχρονική λειτουργικότητα του νησιωτικού περιβάλλοντος, ενισχύοντας το υδατικό δυναμικό, μειώνοντας την διάβρωση του εδάφους, και ευνοώντας την τοπική βιολογική ποικιλότητα (θερόφυτα και σχετικά ζιζάνια, πλείστα είδη πανίδας).
Η κατάρρευση, κατά τις τελευταίες 3‐4 δεκαετίες, του παραπάνω παραδοσιακού παραγωγικού μοντέλου, οδήγησε στην εγκατάλειψη των αναβαθμίδων, που δεν σήμανε απλώς και μόνον το τέλος της αυτάρκειας σε αγαθά επιβίωσης (Πετανίδου 2005, Petanidou et al. 2008). Η σημαντικότερη υποβάθμιση αφορά σε αυτό το ίδιο το περιβάλλον, αφού η εγκατάλειψη κατέστησε τα νησιωτικά οικοσυστήματα και τοπία ευάλωτα και έρμαια των κλιματικών μεταβολών. Έτσι, και με δεδομένο ότι η ανθρώπινη πίεση σήμερα είναι ισχυρότερη από ποτέ (αστικοποίηση, φωτιές), η πρόβλεψη ενώπιον των τεκμηριωμένα προβλεπόμενων κλιματικών αλλαγών είναι δυσοίωνη.
Το έργο LIFE TERRACESCAPE, αξιοποιώντας την εμπειρία που αποκτήθηκε από το LIFE ANDROSSPA για την επανακαλλιέργεια των αναβαθμίδων, θα προχωρήσει στην επιδεικτική μεγάλης κλίμακας αποκατάσταση – επαναχρησιμοποίηση – επανακαλλιέργεια εγκαταλειμμένων αναβαθμίδων στην Άνδρο, με χρήση κατάλληλου εξοπλισμού, ώστε να ξαναγίνει οικονομικά βιώσιμη η καλλιέργειά τους.
Βιβλιογραφία
Πετανίδου Θ. (2005). Βαστάδια και τάβλες: Λαξεύοντας το τοπίο της Νισύρου. Νισυριακά 15: 212–255. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα.
Πετανίδου Θ. (2011). Αναβαθμοί: αναπόσπαστο κομμάτι του νησιωτικού τοπίου. Στο: Σύγχρονα Ελληνικά Τοπία – Γεωγραφική προσέγγιση από ψηλά (Κ. Χατζημιχάλης, Επιμ.), Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα.
Πετανίδου Θ. (2015). Αναβαθμίδες του Αιγαίου – το παράδειγμα των Δωδεκανήσων. Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα, σσ. 280.
Petanidou T, Kizos T., Soulakellis N. (2008). Socioeconomic dimensions of the agricultural landscape change in the Mediterranean: the case of the abandonment of cultivation terraces on Nisyros island, Greece. Environmental Management 41: 250–266. http://dx.doi.org/10.1007/s00267‐007‐9054‐6.
Το έργο υλοποιείται με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.